Patrimoines et paysages du Phnom Kulen

Jean-Baptiste Chevance |

Le Phnom Kulen, massif montagneux le plus important de la région est aussi le siège de l’une des plus anciennes capitales angkoriennes. Dans un cadre naturel particulièrement menacé par la déforestation, les sites archéologiques du massif font l’objet d’une attention particulière depuis que l’ADF, en partenariat avec l’Autorité Nationale APSARA, a entrepris recherches et inventaires systématiques. Les différentes menaces et particularités du Phnom doivent toutefois être prise en compte, en associant notamment les populations et les autorités locales, pour assurer une meilleure gestion du Phnom Kulen.


ភ្នំ​គូលែន​គឺ​ជា​ភ្នំ​ធំជាង​គេ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​សៀមរាប និង​ជា​ទី​តាំង​អតីតរាជធានី​បុរាណ​មួយ​នៅ​សម័យ​អង្គរ។ នៅ​ក្នុង​ទេសភាព​ធម្មជាតិ​មួយ​ដែល​ទទួល​រង​ការ​គំរាម​កំហែង​ជា​ពិសេស​ដោយ​ការ​កាប់​ព្រៃ​ឈើ រមណីយដ្ឋាន​បុរាណ​វិទ្យា​នៅលើ​ភ្នំ បាន​ក្លាយ​ជា​កម្មវត្ថុ​នៃ​ការ​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​ពិសេស ចាប់​តាំង​ពី​ក្រុម ADF បាន​ចាប់​ផ្ដើម​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ និង​ធ្វើ​បញ្ជី​សារពើភណ្ឌ​ជា​ស្វ័យ​ប្រវត្តិ ដោយ​សហការ​ជាមួយ​អាជ្ញាធរ​ជាតិ​អប្សរា។ ការ​គំរាម​កំហែង​និង​លក្ខណៈ​ពិសេស​ផ្សេង​ៗ​នៃ​ភ្នំ​នេះ​គួរ​ត្រូវ​បាន​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់ ជា​អាទិ៍ ត្រូវ​បញ្ចូល​ប្រជាពល​រដ្ឋ​និង​អាជ្ញាធរ​ដែន​ដីទៅ​ក្នុង​គម្រោង​នានា ដើម្បី​ធានា​បាន​នូវ​ការ​គ្រប់គ្រង​ភ្នំគូលែន​មួយ​ដែល​ល្អ​ជាងមុន។

1
Cours
...
0% played
2
Quiz

Question de Jean-Baptiste Chevance sur le module Cambodge .

KMFR

រូបភាព​ទី១. ភ្នំគូលែន​គឺជា​ភ្នំ​មួយក្នុង​ចំណោម​ភ្នំដែលជាទី​សក្ការៈជាងគេ​បំផុត​នៅ​​ប្រទេស​កម្ពុជា ដោយ​​ហេតុ​ផលជា​ច្រើន​។ ភ្នំនេះ​ខុស​ពី​ភ្នំ​ដៃ​ដោយ​សារតែ​ការ​​គោរព​ប្រតិ​បត្តិ​ជា​លក្ខណៈ​ទេវកថា ហើយ​ស្ដែង​ឡើង ហើយ​តាម​រយៈលក្ខណៈ​ពិសេស​ខាង​ផ្នែក​ប្រ​វត្តិ​សាស្រ្ដ​ បុរាណ​វិទ្យា ភូមិ​សាស្រ្ដ ឬក៏​ខាង​ផ្នែក​ធារាសាស្រ្ដ​ទៀត​ផង។ ក៏ប៉ុន្តែ​​មាន​លក្ខណៈ​ផ្ទុយពីរដែល​លេច​ចេញ​តាំង​ពីដំបូង​មក​ម្ល៉េះនៅ​ពេល ដែលគេចោទជា​សំណួរ​ដូច​តទៅនេះ៖ កង្វះ​ខាត​ចំណេះ​ដឹងទូទៅទៅលើភ្នំ​ ទោះបីជា​ទីនេះមានតួនាទី​​សំខាន់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ដ​ខ្មែរ​​យ៉ាងណា​ក្ដី ហើយ​ថ្វី​ត្បិត​តែភ្នំ​នេះមាន​លក្ខណៈ​សំខាន់ ការគំរាមជា​ច្រើនដែលមាន​ចំពោះ​ភ្នំ​។ កម្មវិធី​ស្រាវជ្រាវអភិរក្ស​និង​អភិវឌ្ឍភ្នំ​គូលែន​​ដែលធ្វើ​ឡើង​ដោយ ADF គឺមាន​គោល​បំណង​កំណត់នូវ​លក្ខណៈ​ពិសេស​និង​ព្យាយាម​ឆ្លើយ​​តបទៅនឹង​គោល​បំណង​ទាំងនោះ​ដោយ​ផ្ដល់ជាដំណោះ​ស្រាយ​សមស្រប​។

លក្ខន្ដិកៈ​រដ្ឋ​បាល

រូបភាព ២. ឧទ្យានជាតិ​ភ្នំគូលែន​​ស្ថិត​នៅភាគ​ខាង​ពាយ័ព្យ​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា ហើយនិង​ភាគ​ខាង​ឦសាន​នៃទី​ក្រុង​សៀមរាប ហើយ​ក៏ជារមណីយដ្ឋានបុរាណ​វិទ្យារបស់អង្គរ​ផងដែរ​។ ព្រះ​រាជ​ក្រឹត្យនៃ​ឆ្នាំ​១៩៩៣ បាន​ចាត់ទុក​ភ្នំ​នេះជា​ឧទ្យាន​ជាតិ​​ដោយ​កំណត់​យក​ផ្ទៃ​ដី 37,373 ហិចតា ថា​ស្ថិតនៅ​ក្នុង​ច្បាប់នៃ​ក្រសួង​បរិស្ថាន​។ អាជ្ញា​ធរជាតិ​អប្សរា ក្នុងនាមជា​ស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាលទទួល​បន្ទុក​ការពារ និងគ្រប់គ្រងរមណី​យដ្ឋាន​អង្គរ ​និងខេត្ត​សៀមរាប ក៏​ទទួល​បន្ទុក​​បុរាណ​ដ្ឋាន​​ភ្នំគូលែនផងដែរ​​។ ការ​រៀបចំ​​តំបន់ការពារ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៣ (ZEMP) ដែល​កំណត់ផ្ទៃ​ដីការពារនៃឧទ្យាន​អង្គរ បាន​បញ្ចូល​ស្ទឹង​ដែលមាន​ប្រភព​ពី​ភ្នំគូលែន ទៅក្នុង​​តំបន់​៣​។ ឧទ្យាន​ជាតិ​លាត​សន្ធឹង​ ​ក្នុង​ស្រុក​​ចំនួន​៤ នៃ​ខេត្ត​សៀមរាប​។ ភ្នំគូលែន​​ក៏ត្រូវ​បាន​ដាក់​បញ្ចូល​​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​​១៩៩២ ដោយ​រាជ​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​ក្នុង​បញ្ជីនៃរមណីយដ្ឋានបេតិក​ភណ្ឌ​ពិភពលោកផងដែរ​។

ិទ្យា​នៅភ្នំគូលេន​។ងនាមជា​ស្ថាប័នរដ្ឋបា​​ដោយ​កំណត់​យក​ផ្ទៃ​ដីភ្នំ​នេះមាន​លក្ខណៈ​សំខាន់ ការគំរាម

ថានលេខា

រូបភាព ៣. ភ្នំគូលែន​គឺជា​ឈ្មោះទូទៅ​មួយនៃប្រជុំភ្នំ គឺជា​ភ្នំ​ដែលធំខ្ពស់​ជាង​គេនៅ​ក្នុង​តំបន់សៀមរាប​អង្គរ។ ជួរ​ភ្នំថ្ម​ភក់នេះ មាន​​កំណើត​តាំង​ពី​សម័យ Jurassique គឺប្រហែល​ជា​​ពី 100 ទៅ 160 លាន​ឆ្នាំមុនគ្រិស្ដសករាជ​។ ភ្នំ​នេះ​មាន​កម្ពស់​ចន្លោះពី​ 100 ទៅ 496 ម៉ែត្រ ដោយ​កម្ពស់​មធ្យមមាន​ពី 350 ទៅ 400 ម៉ែត្រ​។ ខ្ពង់​រាប​ភ្នំ​គូលែន​មាន​ ​បណ្ដោយប្រវែង​ 26 km និងទទឹង 15 km ហើយ​រៀប​ជាជួរពីជើង​ទៅ​​លិច​/និងពី​ត្បូងទៅ កើត​។ ខ្ពង់​រាបភ្នំ​គូលែន​​​ដាច់ចេញពីជួរ​ភ្នំ រីឯជួរភ្នំនេះ​​បន្ដ​រហូត​ដល់ភាគ​ពាយ័ព្យ តាម​រយៈផ្លូវ​ធម្មជាតិ​មួយ ហើយក៏​បន្ដ​នៅ​ក្នុងទិស​ដដែលនេះ​ ក្នុង​ប្រវែង​ ១៥ km បន្ថែមទៀត​។ ផ្នែក​ខាង​លិចនៃភ្នំមិនមានឈ្មោះអ្វី​ឡើយ ប៉ុន្តែត្រូវបាន​ហៅ​​ទៅតាម​​ចំណុចខ្ពស់ជាងគេ​បំផុត ដែលគេ​ឲ្យឈ្មោះថា ភ្នំក្បាល​ស្ពាន ដែលជា​ឈ្មោះ​បុរាណដ្ឋាន នៅ​ក្បែរទីនោះ​។

            រូបភាព ៤. ខ្ពស់​រាប​ភ្នំគូលែន​​ដាច់ចេញ​ស្រឡះ​ពីខ្ពស់​រាបដែលនៅជុំវិញ​ដោយសារ​ជញ្ជាំង​ថ្ម​ដែលនៅជុំ​វិញ​។ ខ្ពស់រាប​នេះមាន​ចំណុច​ខ្ពស់​ៗជា​ច្រើន និង​​ជ្រលងភ្នំ​ដែល​​ផ្ដល់ឋានលេខា​ប្លែកៗពីគ្នា​។

            ឋានលេខា​តែមួយនេះបាន​ផ្ដល់ឲ្យភ្នំគូលែន​នូវក្រប​ខ័ណ្ឌ​ទេស​ភាពតែមួយគត់ គឺគំរប​ព្រៃឈើ ធារាសាស្រ្ដ ហើយនិង​បុរាណ​វិទ្យា​​។ ​ការ​តាំងទីលំនៅ ទោះបីជា​មានពីពេលបុរាណក្ដី​ ឬក៏ពេលថ្មីៗនេះ​​នៅលើខ្ពង់រាបនៃភ្នំគូលែន​ក្ដី អាច​ពន្យល់​បាន​តាម​រយៈ​វត្តមាននៃ​ផ្លូវទឹកអចិន្ដ្រៃយ៍​ជា​ច្រើន។ ច្រាសមកវិញ ផ្នែក​ខាង​លិច​នៃជួរភ្នំ​ លើកលែង​តែ​ស្ទឹង​ក្បាលស្ពាន មានស្ទឹង​អចិន្ត្រៃយ៍​តិចណាស់ ហើយក៏មិនមា​ន​បុរាណ​​ដ្ឋាន ឬក៏ភូមិ​អ្នកស្រុកនោះដែរ​។

 


បណ្ដាញ​ធារាសាស្រ្ដ

            រូបភាព ៥. ជួរភ្នំ​គូលែន​គឺជា​ប្រភពនៃ​​រាល់បណ្ដាញ​ធារាសាស្រ្ដនៃ​តំបន់​អង្គរ​​។​អាង​ទឹកនៃ​តំបន់អង្គរត្រូវ​បាន​ផ្គត់​ផ្គង់ទឹក​ដោយប្រភពទឹក​៣ ៖ នៅខាង​លិចគឺ​ស្ទឹង​ពួក នៅ​កណ្ដាល​គឺ​ស្ទឹង​សៀមរាប និងនៅខាង​កើតគឺ​ស្ទឹង​រលួស។ ស្ទឹង​សៀមរាប​មាន​ប្រភពពី​ខ្ពង់រាប​ភ្នំគូលែន​ជាមួយ​នឹងដៃ​ស្ទឹង​ចំនួន​៤​ធំៗ​ ហើយនិង​អូរជា​ច្រើនទៀត​។ ទឹក​ធ្លាក់​ចុះ​ទៅកាន់​វាលទំនាប ហើយ​ជួបនឹង​ស្ទឹង​ក្បាល​ស្ពាន​មុននឹង​ឆ្លង​កាត់​តាម​រមណី​យដ្ឋាន​អង្គរ ឬក៏ថា ​ទឹក​បាន​ស្រោច​ស្រពទៅក្នុង​អាង​ទឹក​ និង​កស្សិណរបស់​ប្រាសាទ​​មុននឹង​​បន្ដ​ដំណើរ​ទៅកាន់​អាង​ទន្លេ​សាប​។

            ផ្លូវទឹក​​ទាំង​៣ ដែល​មាន​ផ្នែក​ខ្លះត្រូវបាន​​បង្កើត​ឡើង​និង​ជីកនៅក្នុង​សម័យអង្គរ​ ត្រូវ​បានចាត់ទុក​ជា​មួយ​នឹងទន្លេ​សាប​ភ្នំ​គូលែន​ថា ជា​ធាតុ​ផ្សំដ៏ចម្បង​និង​ជា​ព្រំ​ប្រ​ទល់ធម្មជាតិ​នៃ​អាង​ទឹកតំបន់​សៀមរាបអង្គរ​​។

            ភ្នំគូលែន​​ទាក់ទាញទឹក​ភ្លៀង​ក្នុង​អំឡុងពេលមួយ​ដ៏​យូរ​ ហើយគំរបព្រៃ​ឈើ​របស់​​វា​បង្កើត​បានជា​ប្រព័ន្ធអេកូឡូហ្ស៊ីតែមួយគត់ ជាមួយ​នឹង​មីក្រូ​អាកាស​ធាតុ​ដ៏​ពិសេស​មួយ​។ ភ្នំ​ដែល​មាន​ថ្មភក់ផ្ដល់ទឹកទៅ​ដល់​ស្រទាប់​ទឹក​ក្រោម​ដី ហើយ​ផ្គត់​ផ្គង់​ទឹក​នៅ​លើ​ផ្ទៃ​ទឹក​តាម​ស្រុកភូមិ ដោយ​ដើរ​តួនាទី​មួយ​សំខាន់ក្នុង​តំបន់​ទាំងមូល​។

 


ប្រជាជន ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ដី និង​គំរប​ព្រៃ​ឈើ​

            រូបភាព ​៦. ខ្ពង់​រាប​​ភ្នំគូលែន​​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​មាន​​ប្រជាជន​រស់នៅ​ប្រហែល 4600 នាក់ ដែលមាន​សកម្មភាព​កសិកម្មនិង​ទេស​ចរណ៍​ផ្សេងៗគ្នា នាំ​ឲ្យ​មាន​លទ្ធផលដោយ​ផ្ទាល់​ទៅលើ​ប្រព័ន្ធ​អេកូឡូហ្ស៊ី និង​ការរក្សា​រមណីយដ្ឋាន​បុរាណ​ដ្ឋាន​​។

ភូមិអ្នកស្រុកនៅ​ខ្ពង់​រាបបាន​ដាំដំណាំក្នុង​​ចម្ការព្រៃដុត ​ ដែល​ក្នុង​រយៈពេល​ចុងក្រោយ​នេះ មាន​បន្ថែម​ការដាំស្វាយ​ចន្ទីផង​ដែរ​។ ទាំងនោះជា​ហេតុ​ផល​ចម្បងនៃការ​​កាប់ព្រៃឈើភ្នំគូលែន​តាំង​ពី​ ១៥ឆ្នាំមក​ហើយ ហើយជា​ការគំរាម​មួយ​ដ៏​ធំដែល​ចោទ​ឡើងចំពោះ​​ឧទ្យាន​ជាតិ​។ ​កសិកម្ម​​បែបនេះ​ត្រូវបានអនុវត្ត​យ៉ាង​ទូលំទូលាយ​ ហើយ​ធ្វើ​ឡើង​នៅ​ត្រង់សំណល់​បុរាណដ្ឋាន​នៃ​អតីត​ទីក្រុង ​នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ ព្រម​ទាំង​សំណល់​​ផ្សេង​ៗទៀត​នៅ​ក្នុងពេលក្រោយពី​សតវត្សរ៍ទី​១៩​​​។

            រូប​ភាពទី៧. នៅភូមិ​ព្រះអង្គ​ធំ ប្រជាជន​ដែលទើប​មកតាំងទីលំនៅ​នៅទីនោះថ្មីៗ​ច្រើនតែ​រស់​នៅ​ដោយ​ផ្ដល់​​សេវាកម្ម​​ដល់ភ្ញៀវទេស​ចរជាច្រើន (ភោជនីយដ្ឋាន តូប​​លក់​ដូរ​ ការ​ដឹក​ជញ្ជូន...) ហើយនិង​គំរប​ព្រៃឈើនៅជុំវិញ​ភូមិមិន​សូវ​​ប៉ះពាល់ដោយ​ការ​ដំណាំ​ព្រៃដុត​ឡើយ​។

            គំរប​ព្រៃ​ឈើនៃ​ផ្នែក​​ដែលមាន​មនុស្ស​នៅលើភ្នំ​ (នៅភាគ​ពាយ័ព្យ) មានការ​ការ​ពារ​បាន​ប្រសើរជាង​គេ​។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ តំបន់នោះទទួល​រងនូវការ​កាប់ព្រៃឈើ​ខុស​ច្បាប់ជា​ច្រើន​។

 


ចាំបាច់​ត្រូវមាន​គោល​វិធី​ទូទៅមួយ ៖ បុរាណ​ដ្ឋាននៅ​ក្នុង​បរិ​ស្ថាន​ធម្មជាតិ​តែ​មួយ​ព័ទ្ធជុំវិញទៅ​ដោយប្រជាជន​ក្រីក្រ​។

 

            រូបភាព ៨. នៅ​ក្នុង​ពេល​រៀបចំធ្វើ​គម្រោង យើង​សង្កេត​ឃើញ​ថា​ជា​ការ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ផ្សារភ្ជាប់​ប្រជាជនមូលដ្ឋាន​ទៅនឹង​បេតិកភណ្ឌ​ ដោយ​ជំរុញ​ឲ្យអា​ជ្ញា​ធរមូលដ្ឋាន​ចូល​រួម​ដោយ​ផ្ទាល់ ហើយ​ត្រូវ​ចុះ​ឈ្មោះ​ ហើយ​ត្រូវបញ្ចូល​បេតិកភណ្ឌនេះនៅ​ក្នុង​ទីជុំវិញ​ក្បែរ​ៗនោះ​ ដោយមាន​ការ​បង្ខំឲ្យអនុវត្ត​។

នៅថ្នាក់​​ស្ថាប័ន ហើយ​ដោយគោលដៅ​យូរអង្វែង គម្រោងនេះ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​​ដោយ​កិច្ច​សហការ​យ៉ាង​ជិត​ស្និទ្ធជាមួយ​នឹងអាជ្ញា​ធរជាតិ​អប្សរាក្នុង​ផ្នែក​ស្រាវជ្រាវ​បុរាណ​វិទ្យា​ និងការអភិរក្សរមណីយដ្ឋាន​ភ្នំ​គូលែន​។ ទាំង​នោះអាច​​ឲ្យមាន​ការពង្រីក​តំបន់​សកម្មភាព​នៅ​ក្នុង​តំបន់នេះ​ ដែល​រហូត​​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃត្រូវ​​បាន​បោះ​បង់​ចោល​ដោយក្រុមការងារអន្ដរជាតិនិងអាជ្ញា​ធរជាតិ ព្រោះ​​ផ្ដោត​សកម្មភាព​តែ​ទៅលើ​​​រមណីយ​ដ្ឋាន​អង្គរ​។

ក៏ប៉ុន្តែ​គេ​ក៏ត្រូវ​កត់សម្គាល់​ផង​ដែរ​ពី​កំណាយ​ដែលធ្វើ​ឡើង​នៅពី​ឆ្នាំ​ 2006-2007 នៅ​ថ្នល់ម្រេច ដែលជា​ទី​តាំង​ផលិត​គ្រឿងកុលាលភាជន៍ ដែល​ចាប់​ផ្ដើម​ធ្វើ​ឡើង ដោយ​​សាកល​វិទ្យា​ល័យ​នៃ​ប្រទេស​សឹង្ហបុរី និង​​សាកល​វិទ្យាល័យ​ Sofia (នៃ​ប្រទេស​ជប៉ុន) ជាមួយ​នឹង​អាជ្ញា​ធរ​ជាតិអប្សរា​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ការ​សិក្សា​ទាំងនោះ​​ផ្ដោត​តែទៅលើ​រមណីយដ្ឋាន​តែ​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ​ ខណៈ​​ដែល​គោល​វិធី​របស់​យើង​មាន​​លក្ខណៈ​ទូលំ​ទូលាយ​ជាងនោះ​ គឺ​ទៅលើ​បណ្ដុំ​នៃ​​ភ្នំ​ទាំង​មូល​តែម្ដង​។ គំនិត​របស់​យើង​​គឺ​បង្កើត​បានជាក្បាល​ស្ពានមួយ​នៃ​អាជ្ញា​ធរ​អប្សរានៅភ្នំគូលែន​ ជាមួយ​នឹង​គោល​ដៅអភិវឌ្ឍ​សមត្ថភាព​អ្នក​គ្រប់គ្រង​មូលដ្ឋាន បុរាណ​វិទូ​ដែល​ទទួល​បន្ទុកកិច្ច​ការ​ទាំង​នោះ និង​កម្ម​ករ​ព្រមទាំង​អ្នក​យាម​រមណីយដ្ឋាន​។ យើងក៏បាន​ចូលរួម​ជាមួយ​នឹង​ក្រសួង​បរិស្ថាន​ដែលទទួល​បន្ទុក​​ឧទ្យាន​​ជាតិ​ផង​ដែរ​។

            រូបភាព ៩. ម៉្យាង​​វិញទៀត​ ប្រជាជននៅ​ក្នុង​ភូមិ​ដាច់​ស្រាយាលពីភ្នំ យល់ដឹងច្បាស់​ពី​​បុរាណដ្ឋាន ដែលចាំ​បាច់​ត្រូវ​តែ​រាប់​បញ្ចូល​ផង​ដែរ​។ ប្រជាជនទាំងនោះ​ បើ​តាម​ភាព​សមស្រប គឺជា​អ្នកទទួល​យកភារៈក្នុង​ការ​អភិរក្ស​។ មនុស្ស​មួយ​ចំនួន​ ជួន​កាលជា​អតីត​​និយោជិកនៃ​អភិរក្ស​អង្គរ និង​​ភ្នំគូលែន​នៅ​ទសវត្សរ៍ 1960-70 និងជា​មគ្គទេសក៍​ « អ្នក​រកឈើ » ក៏បាន​បង្ហាញ​​ឲ្យ​ឃើញថាខ្លួនពួកគាត់​យល់​ដឹងច្បាស់​ ​ស្គាល់​ច្បាស់ពី​បុរាណ​ដ្ឋាន​​នៅក្នុង​ទីជុំវិញ​​ក្បែរ​ៗនោះ និង​រឿង​រ៉ាវ​ថ្មី​ៗ​។ ដូច្នេះ​ ចំណុច​​លម្អិត​ពី​ការ​​លួច​វត្ថុ​សិល្បៈ​ពីក្នុង​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​ 1980 និង 1990 ក៏ដូចជាការ​ដាក់មីន​​នៅ​ក្នុង​បុរាណ​ដ្ឋាន​ភ្នំ​គូលែន​ ក៏​អ្នក​​ទាំងនោះបាន​ដឹង​ដែរ​។ ទាំង​អស់នេះអាច​ឲ្យយើង​យល់ ​ច្បាស់ពី​​រមណីយ​ដ្ឋានកាន់តែ​ស៊ីជម្រៅ ហើយនិងមានគោល​វិធី​មួយ​ដែល​មានភាពជាក់លាក់​ជាងមុន​។

            បើ​និយាយ​អំពី​ការ​ស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​បុរាណ​វិទ្យា​និង​អភិរក្ស​ ភារកិច្ច​មួយក្នុង​ចំណោម​ភារកិច្ច​ដំបូ​ងៗ​ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ គឺ​ការធ្វើ​បច្ចប្បន្នភាព​​ផែនទី​បុរាណ​វិទ្យា​នៅភ្នំ​គូលែន​​​​។ គេ​មិនអាច​​ធ្វើការ​អភិរក្សរមណីយដ្ឋាន​ណាមួយ ដោយ​មិន​ស្គាល់​អំពីការ​ស្រាវជ្រាវ​ដែល​បានធ្វើពីពេលមុន​នោះឡើយ​ ដូចជា​វិសាលភាព​របស់វា​ ព្រំដែន​ភូមិ​​សាស្រ្ដ​របស់វា​ជា​ដើម​។ ​ទាំងនេះគឺពិតជា​មានតម្លៃ​សម្រាប់​ភ្នំ​​ទាំង​មូល ​ក៏ដូចជា​​រមណីយដ្ឋានណាមួយ​ជាក់​លាក់​ ឧទាហរណ៍ ស្ទឹងលិង្គមួយពាន់ ជាដើម។

រូបភាព ១០. ដំណាក់កាល​ដំបូង ​ត្រូវ​តែ​ស្គាល់ពី​ការងារ​ស្រាវ​ជ្រាវ​ដែលបានធ្វើ​ពី​ពេល​មុន​ៗ ​ទាក់ទង​ទៅនឹង​ការ​ស្រាវជ្រាវលើភ្នំគូលែន​​។ បញ្ជី​សារពើភណ្ឌ អត្ថ​បទ ផែនទី​ និងទិន្ន​ន័យដទៃ​ទៀត​ដែលបាន​ធ្វើ​ឡើង​តាំង​ពី​ចុង​សតវត្សរ៍ទី XIX រហូត​ដល់​ការ​ងារ​អភិរក្ស​​ចុងក្រោយនៅក្នុង​ទស​វត្ស​រ៍​ 1960 និង 1970 ត្រូវ​បាន​បង្ហាញ​ កត់ត្រា និងវិភាគ​​។

រូបភាព ​១១. តួនាទី​នៃភ្នំគូលែន​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ដខ្មែរ​ត្រូវ​បាន​កត់​ត្រា​ទុកនៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី XX អាស្រ័យ​ដោយមាន​សិលា​ចារឹកជា​ច្រើន​ ដែល​កំណត់​ថា ភ្នំ​នេះ​មាន​ឈ្មោះ​ថា មហិន្ទ្របព៌ត ដែល​នៅទីនោះ​ ​ព្រះបាទជ័យ​វរ្ម័នទី II បានគង់​នៅ​​ និងបានគ្រង​រាជ​ នៅ​ក្នុង​អាណា​ចក្រ​ខ្មែរ នាដើម​​សតវត្សរ៍ទី IX ។ ការកំណត់​​អត្ត​សញ្ញាណ​ជា​ស្ថាពរ​ថា​ភ្នំនេះធ្លាប់​ជា​​រាជ​ធានី​ ត្រូវបានធ្វើ​ឡើង​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​ 1930 អាស្រ័យ​ដោយ​មាន​បេ​ស​កកម្ម​បុរាណ​វិទ្យា​​នៅ​ឆ្នាំ​ 1936 ​ដែល​កំណត់​អត្តសញ្ញាណ​ប្រាសាទ​ ដែល​មាន​​ស្ថាបត្យ​កម្ម​​ប្រហាក់​ប្រហែលគ្នា​។

រូបភាព​ទី ១២. នេះគឺជា​ឧទាហរណ៍​ខ្លះៗនៃ​​ប្រាសាទ​ទាំងនេះ​ ដែលភាគ​ច្រើន​មានកាលបរិច្ឆេទនៅដើម​សតវត្សរ៍ទី ៩។ គឺ​ច្រើន​​តែជា​ប្រាង្គ​ប្រាសាទ​ធម្មតាៗ​ធ្វើអំពី​​ដី​ឥដ្ឋ ​បំពេញ​បន្ថែម​ដោយ​​ការ​រចនាលំអធ្វើ​ពី​​ថ្មភក់ សាង​សង់​​ឡើង​នៅ​លើ​ខឿន​មួយ និង​​មាន​អគារ​រណប​ខ្លះៗ​​។ វា​បង្ហាញ​​អំពី​សភាព​សាង​សង់ចប់រួច​រាល់​​ និងការ​​ថែ​រក្សា​​ប្លែក​ៗ​ ។

រូបភាព ​១៣. លក្ខណៈ​ពិសេសមួយ​ផ្សេ​ងទៀត​នៃ​ភ្នំ​គូលែន​​ គឺមាន​មណីយ​ដ្ឋាន​ពាក់ព័ន្ធ​ទៅនឹង​ការ​កាន់​កាប់ទីកន្លែង​មួយបែប​​​ផ្សេងទៀត ​នៅ​​ក្នុង​រយៈ​ពេល​ក្រោយ​មកទៀត ​៖ គឺ​លំនៅ​នៅ​ក្រោម​ផ្ទាំង​ថ្ម ឬ​ក៏​រមណីយ​ដ្ឋានថ្ម​ភ្នំ ដែល​ជា​ជម្រក​របស់​​តាបស​មួយ​ចំនួន​​បាន​ក្លាយទៅជា​មណ្ឌល​សមា​ធិ​​ រវាង​សត​វត្សរ៍ទី X និង​ទី XVI។

ក៏ប៉ុន្តែ​ការ​​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​របស់អ្នកស្រាវជ្រាវនៅ​សតវត្សរ៍ទី XX ច្រើនតែ​ផ្តោត​ទៅ​លើ​អង្គរ​ ភ្នំគូលែន​ ដែល​មាន​ផ្លូវ​​ចូល​លំបាក ហើយ​ដែល​បាន​ប្រើប្រាស់​ធ្វើជា​កន្លែង​រស់នៅ​លាក់​​ខ្លួន​របស់ពួក​ខ្មែរ​ក្រហម​ នៅ​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​ 1970 និងរហូត​ដល់ចុង​ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1990។ ដូច្នេះ​ វាគឺជា​រមណីយដ្ឋានមួយដែល​មិន​ត្រូវបានគេ​យក​ចិត្តទុក​ដាក់ ដែលត្រូវបាន​យើង​​រកឃើញនៅ​ក្នុងពេលបេសកកម្ម​រុក​រក​ ​ពី​ដំបូង​ៗ តាំងពី​ឆ្នាំ 2000 ​មក​។

រូបភាព ​១៤. ការងារ​ដ៏​សំខាន់នៃការរុក​រក​​ផ្នែក​បុរាណ​វិទ្យា​ដែលចាប់​ផ្ដើម​ធ្វើតាំងពី​ឆ្នាំ​ 2003 ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើងស្របគ្នា ​អាចឲ្យគេបំពេញបន្ថែម​ជាបណ្ដើរៗ​លើ​ផែនទី​​បុរាណ​វិទ្យា​នៃ​ភ្នំគូលែន​​។ ការផ្ទៀង​ផ្ទាត់ទិន្ន​ន័យជា​លក្ខណៈ​​ប្រព័ន្ធ បាន​​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថាមាន​ភាពខ្វះខាត​​។ ទិន្នន័យថ្មីៗជា​ច្រើន​ស្ដីអំពីរមណីយដ្ឋាន ជា​ពិសេស​រមណីយ​ដ្ឋាន​ពាក់ព័ន្ធទៅនឹង​ថ្ម​ភ្នំ​ និង​ព័ត៌មាន​បន្ថែម​កត់​ត្រា​សម្រាប់​រមណីយដ្ឋាន​ដែល​ធ្វើ​បញ្ជី​សារពើ​ភណ្ឌ​រួច មាន​កាន់​តែ​ច្រើន​​ឡើងៗ នៅ​ក្នុងពេល​រុក​រក​នោះ​។​ ក្រុម​​ជាក់លាក់នៃ​រមណីយ​ដ្ឋាន​ (ប្រាសាទ​បុរាណ រមណីយដ្ឋាន​ភ្នំ រមណីយ​ដ្ឋាន​ទឹក ឬ​រមណីយដ្ឋានដទៃទៀត​) ត្រូវ​បាន​ញែកចែកដាច់​ពីគ្នា​ជាបណ្ដើរៗ​ ហើយ​ចំណាត់​ថ្នាក់​តាម​ប្រភេទក៏​ត្រូវបាន​កំណត់​​ឡើង​​ជា​បន្តបន្ទាប់​ ដែលអាច​ឲ្យ​យើង​យល់បាន​ច្បាស់អំពី​ការ​កាន់​កាប់​ទី​ភ្នំ​​នេះ​តាម​បែប​ផ្សេង​ៗគ្នា​។

រូបភាព​ទី​១៥. ផ្ទុយ​ពីនៅ​អង្គរ ​រូប​ភាព​ពីលើ​អាកាស​ និង​រូបភាពផ្កាយរណប មិនអាច​ជា​ប្រភព​កំណត់អត្ត​សញ្ញាណនៃ​រចនាសម្ព័ន្ធ​បុរាណ​វិទ្យា​បាន​ឡើយ ដោយ​សារតែមានគំរប​ធម្មជាតិ​ក្រាស់ពេក​​។ ក៏ប៉ុន្តែរូប​ថត​ទាំង​នោះបាន​ប្រើ​ប្រាស់​ជា​ឧបករណ៍​ផ្ទៀង​ផ្ទាត់​មើលជា​លក្ខណៈ​ប្រព័ន្ធនូវ​រាល់​​សំណល់អគារ​ដែលគេ​បាន​​រក​ឃើញឡើងវិញ នៅ​ក្នុងពេលបេសកកម្ម​រុក​រក​។ បរិបទ​ឋានលេខា និង​ខាងព្រៃ​ឈើ​ នៅ​ភ្នំគូលែន ​បាន​បង្ហាញពី​ការលំបាកដោយ​ឡែក​មួយ ​ដោយសារតែមាន​​បញ្ហា​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ ក្នុង​ការ​មើល​ឃើញ​ច្បាស់ និងការ​កំណត់​​រចនាសម្ព័ន្ធ​បុរាណ​វិទ្យា​។ លើសពីនោះទៀតនៅមានគ្រោះ​ថ្នាក់ ដោយសារ​តែ​តំបន់មីន​ទៀត​ផង​។

ដំណើរការ​​ទ្វេ​ក្នុងការ​ធ្វើ​បញ្ជី​សារពើ​ភណ្ឌ​ និង​ចំណាត់​ថ្នាក់នេះ​ អាច​ឲ្យ​យើងជ្រើស​រើស ​នៅ​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ទី​២ ​នូវ​រមណីយ​ដ្ឋានដែល​តំណាង​ឲ្យ​ប្រភេទ​រមណីយដ្ឋាន​ណាមួយនោះ​​ជាងគេ​ ​។ ​ដូច្នេះ យើង​ក៏​បាន​​ចាប់​ផ្ដើម​​ធ្វើ​កំណាយ​នៅ​ក្នុង​កន្លែង​ខ្លះ​ក្នុង​ចំណោម​កន្លែង​ទាំងនោះ ដើម្បី​កំណត់​​លក្ខណៈ​សម្គាល់​ ដើម្បី​ស្គាល់​​ធាតុ​ផ្សំ​នៃ​រមណីយដ្ឋាន​ទាំង​នោះ​ (​ព្រំដែន​ គ្រឹះ អគាររណប សម្ភារៈ​បុរាណ​វិទ្យា​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ) និង​កាល​បរិច្ឆេទ​សំខាន់​ៗ​ (សំណង់ ការ​​កាន់កាប់ទី​កន្លែង​ និងការ​​បោះ​បង់​ចោល​ទី​កន្លែង​)។

រូបភាព ​១៦. រមណីយ​ដ្ឋាន​មួយ​ក្នុង​ចំណោម​រមណីយ​ដ្ឋាន​ទាំងនោះ បើតាម​រយៈ​គំរូ​ស្ថាបត្យ​កម្ម​ មានអ្វី​សម្គាល់​ថា​ជាប់​​ពាក់ព័ន្ធទៅ​នឹង​រាជ​ធានី​អង្គរ ​៖ គឺ​ប្រាសាទ​ភ្នំ​រោង​ចិន​។ រូប​រាង​របស់​ប្រាសាទនេះ ដែល​យក​តាម​រូបរាង​នៃ​ភ្នំ​​​ព្រះសុមេរុ តំណាង​ឲ្យ​មជ្ឈមណ្ឌលនៃ​ចក្រ​ក្រវាឡ នៅ​ក្នុង​ទេវកថានៅព្រហ្មមញ្ញសាសនា​។ រូបភាព ​១៧. ប្រាសាទនេះ​មាន​រាង​ពីរ៉ាមីត​ដែលមាន​ប្រាំ​ថ្នាក់។​ ប្រាសាទនេះ​​បាន​សាង​សង់ឡើងនៅ​លើទី​ខ្ពស់​បំផុតនៃ​​ភ្នំ​នេះ។ គឺជា​​គំរូ​ដើម​នៃ​រូប​មន្ដ​ស្ថាបត្យ​កម្ម​ដែល​ក្រោយ​​មកមានការ​វិ​វត្តន៍​ នា​សម័យ​អង្គរ ​ជាមួ​យ​នឹង​ឧទាហរណ៍​សំខាន់​ និង​ដ៏​ល្អប្រពៃ​នៃប្រាសាទ ​ប្រែ​រូប ប្រាសាទ​អង្គរ​វត្ត ឬក៏​ប្រាសាទ​បាយ័ន​។

រូប​ភាពទី​១៨. រចនាសម្ព័ន្ធ​មួយ​ក្នុង​ចំណោម​រចនាសម្ព័ន្ធ​​ដ៏សំខាន់ៗ ដែល​កំណត់​លក្ខណៈ​រាជធានី​ខ្មែរ​ផងដែរ គឺជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​និង​ព្រះរាជវាំង។ ទើបតែ​នៅពេល​ថ្មីៗ​​នេះទេ​ ដែល​យើង​បាន​កំណត់​អត្តសញ្ញាណ​បន្ទាយនៃ​ព្រះរាជវាំង និង​មជ្ឈមណ្ឌលនៃអំណាច​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ នៃក្រុង​មហិន្ទ្របព៌ត អាស្រ័យ​​ដោយ​​ទ្រង់ទ្រាយ​​ចតុ​កោណ​កែង​នៃ​ប្រាសាទ​ភ្នំ ទំហំ​របស់​ប្រាសាទ ទិស​​នៃ​​ប្រាសាទ​ និង​សំណល់​ស្ថាបត្យ​កម្ម​។ រូបភាព ​១៩. យុទ្ធនាការ​កំណាយ​៣ លើក​បាន​​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​យើង​កំណត់​​កាល​បរិ​ច្ឆេទ​​តាម​រយៈ​ រ៉ាដ្យូកាបោន ហើយ​ក៏ បាន​ផ្ដល់​បំណែក​ក្បឿង និង​កុលាលភាជន៍ជា​ច្រើន​ ដែល​ធ្វើ​​អំពី​ដី​ដុត​។ ទិន្នន័យទាំងនេះអាច​ឲ្យគេ​កំណត់​កាល​បរិ​ច្ឆេទ​នៃដំណាក់កាល​ផ្សេងៗ​ ក្នុង​ការ​សាង​សង់ ​ការ​កាន់កាប់ទី​កន្លែង​ និងការ​បោះ​បង់ទី​កន្លែង ដែល​ត្រូវ​គ្នា​ប្រហាក់​ប្រហែល​ទៅនឹង​រជ្ជកាល​របស់​​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី II (770–835 នៃគ្រិស្គសករាជ)។

ដូច្នេះ យើងអាចកំណត់​បាននូវ​ទំនាក់ទំនង​នៃ​ទី​​កន្លែង​រវាង​មជ្ឈមណ្ឌល​អំណាច​រាប់​សតវត្សរ៍ ​និង​មជ្ឈមណ្ឌល​​សាសនា​នៃមហិន្ទ្របព៌ត គឺ​ប្រាសាទ​​រោង​ចិន​។ ក៏ប៉ុន្តែ​ផែនទីបុរាណ​វិទ្យា​នៃភ្នំនេះ ដែល​ត្រូវ​​បាន​រកឃើញនៅ​ឆ្នាំ​២០១១ ធ្វើ​បច្ចុប្បន្នភាព​ នៅ​ឆ្នាំ​២០១១ បង្ហាញ​ថា​មាន​​រមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត​ដែល​មានការ​រៀប​ចំ ឬគ្មានភាពពាក់ព័ន្ធពិត​ប្រាកដ​ឡើយ​។

រូបភាព ២០. ថ្មី​ៗ​​នេះ​បច្ចេកវិទ្យា​ LiDAR ត្រូវ​បាន​​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់អង្គរ​ក៏​ដូចជា​​សម្រាប់​រាជ​ធានី​ និង​ប្រាសាទ​​ធំៗ​ដទៃទៀត​ដែរ​ នៅ​ក្នុង​​អំឡុងពេល​យុទ្ធនាការ​ឆ្នាំ​២០១២ និង ២០១៥ នៅ​ក្នុង​ក្រប​ខ័ណ្ឌ​នៃគម្រោង​សហ​ប្រតិ​បត្តិ​ការបុរាណ​​វិទ្យា​ចំនួន​២ ជា​បន្ដ​បន្ទាប់គ្នា​និង​បន្ថែម​ឲ្យគ្នា​ផង​។ បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​អាច​ឲ្យគេ​​ទទួល​បាន​នូវ​ការ​កំណត់​យក​សណ្ឋាន​ដីច្បាស់​លាស់​បំផុត ហើយ​ជាមួយ​​នឹង​គំរប​រុក្ខ​ជាតិ​ក្រាស់ៗ​​ទៀត​ផង​។ យើង​បានចូល​រួមក្នុងគម្រោង​នេះ ដោយ​បាន​ផ្ដល់​ហិរញ្ញប្ប​ទាន​ដល់​ដំណាក់​កាលទី​១ នៅភ្នំគូលែន​ ហើយ​ដោយ​ផ្ទៀង​ផ្ទាត់មើលនៅ​នឹង​កន្លែង​នូវ​រចនាសម្ព័ន្ធ​បុរាណ​វិទ្យា​ឲ្យ​បាន​​រកឃើញ។

រូបភាព ​២១. បណ្ដាញ​ទី​ក្រុង​ដ៏ធំ​មួយ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យឃើញ ហើយ​យើង​ក៏​បាន​​ចាប់ផ្ដើម​​ធ្វើ​ចំណាត់​ថ្នាក់​តាមប្រភេទ ​៖ ទំនប់ ដី អាង​ទឹក ខឿន ទួល​...

រូបភាព ​២២. តាំងពី​ឆ្នាំ​២០១៣មក យើង​បាន​ធ្វើ​ការ​វិភាគ​​ទៅលើ​បញ្ហា​ផ្សេងៗ​ទាំង​ផ្នែក​បុរាណ​​វិទ្យា​នៃ​រចនាសម្ព័ន្ធ​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​តំណាង​បំផុតនៅក្នុង​គោល​ដៅ​កំណត់​ប្រភេទនិង​កាល​បរិ​ច្ឆេទ​សាងសង់នៃ​ប្រាសាទ​​ទាំងនោះ ហើយ​ក៏​បាន​​យល់អំពី​ដំណាក់កាល​ក្រោយពីការ​​ប្រើ​ប្រាស់​ប្រាសាទទាំងនោះ​។

ការ​ផ្ដល់នូវ​បច្ចេកវិទ្យា​ LiDAR នៅភ្នំគូលែន​គឺជាការ​រកឃើញ​​​ទំនាក់ទំនង​នៃរាជធានីបុរាណ​ ហើយ​មិន​ត្រឹម​តែជាការ​រកឃើញ​តែ​ត្រឹម​ទី​ក្រុង​បុរាណ​ ​ ដូច​ដែលគេ​លើក​ឡើង​ជា​រឿយៗកាលពីមុននោះ​ឡើយ​។

រូបភាព ​២៣. ចំណុច​ចាប់​ផ្ដើម​មុន​នឹង​ធ្វើ​កំណាយ​ គឺការ​ដោះមីន​​ជាប្រព័ន្ធ​ចេញ​ពី​រាល់រមណីយដ្ឋាន​ដែល​បានកំណត់​​​ ដើម្បីអាច​ធ្វើ​ការ​វិភាគ​ផ្នែក​បុរាណ​វិទ្យា​។ ដោយពង្រីកវិសាលភាព និង​​​ ដើម្បីអាចឲ្យ​ក្រុម​ការ​ងារអាជ្ញា​ធរ​អប្សរាអា​ចធានា​ការ​ថែ​រក្សាការ​អភិរក្ស ​ប្រាសាទ​ទាំងនោះ យើង​ក៏​បាន​ផ្ដល់​ហិរញ្ញប្បទាន ត្រួត​ពិនិត្យ​ និង​សម្រប​សម្រួល​​ដល់​​ការ​ដោះ​មីន​ពី​ក្នុងមរណីយដ្ឋានបុរាណវិទ្យាសំខាន់ៗនៅ​លើភ្នំ​គូលែន​​។ មានរមណីយដ្ឋានចំនួន​ជាង៤០ ហើយ​និង​មាន​ដីរាប់ជា​ច្រើន​ហិចតា​ ដែលមាន​សមត្ថភាព​​ចន្លោះ​ឆ្នាំ២០១៨ និង ២០១៦​។ ព័ត៌មានដែល​ទទួល​បានអំពី​ប្រជាជនតាមមូលដ្ឋាន បង្ហាញ​ថា​ពិតជាមានសារៈសំខាន់​និង​ចាំ​បាច់​និង​ភាព​បត់​បែន​​ចាំ​បាច់​ពី​សំណាក់​​ក្រុមការ​ងារ​ដោះ​មីន ដើម្បីធ្វើ​យ៉ាងណា​អាច​កំណត់​​ព្រំប្រទល់​សុវត្ថិភាព។

រូបភាព ​២៤. ការវិភាគ​ទៅលើ​បុរាណវិទ្យា​ និងជា​ពិសេសការវិភាគទៅលើ​ប្រាសាទ​បុរាណ តែងតែ​ផ្ដល់នូវ​​ក្បាច់រចនា (ហោជាង និងសសរពេជ្រ) ឬក៏​ឧបករណ៍​ធ្វើ​ពិធី​សាសនា (ជើងទំរ ចម្លាក់) ដែល​ស្ថានភាពនៃការ​អភិរក្ស​តម្រូវ​ឲ្យ​មាន​ការ​ធ្វើ​អន្ដរាគមន៍សម្រាប់​អភិរក្ស​និង​ការ​លើក​ស្ទួយ​តម្លៃ​​។ យើង​បាន​​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​នូវ​កិច្ច​សហ​ប្រតិ​បត្តិ​ការ​ជាដៃគូជាមួយ​នឹងការងារអភរិក្ស​របស់​ព្យែរ​នៃ​អាជ្ញា​ធរ​អប្សរា​។ ការ​ផ្ដល់​ហិរញ្ញ​ប្ប​ទានសម្រាប់​សម្ភារៈ​ផ្សេង​ៗ​ ហើយនិងសោរហ៊ុយ​បន្ថែមជា​ទូទៅ​អាច​ឲ្យគេ​ធ្វើការ​ស្ដារ​នូវ​បំណែក​វត្ថុ​សិល្បៈដ៏​​ច្រើនបំផុត​។ ការពិនិត្យ​តាម​ដាន​ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​​រយៈ​ពេល​យូរ​ជាមួយ​នឹង​ទស្សនកិច្ច និង​ការ​ផ្ទៀង​ផ្ទាត់​​ប្រចាំ​ឆ្នាំ​ទៅលើការជួស​ជុល​ពី​មុន​។ ជាមួយ​នឹងបេសកកម្ម​ជា​បន្ដ​បន្ទាប់នៃ​​ក្រុម​​ការ​ងារ​នេះវា​ជា​​ការ​សំខាន់​ណាស់​ក្នុង​ការប្រើ​ប្រាស់ជួល​កម្ម​ករ​ដដែល​ដូច​មុន​ ដែល​​រៀន​ជំនាញជា​បណ្ដើរៗ ដោយ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​បញ្ជ្រៀបពួកគាត់ឲ្យ​យល់​ពី​បេតិ​កភណ្ឌ​និង​​ការ​ជួស​ជុល​។

            រូបភាព ​២៥. រយៈ​ពេលជា​ច្រើន​ឆ្នាំ​បាន​កន្លង​ទៅ យើង​ក៏​បាន​បន្ដ​​ផ្ដល់​ជា​យោ​បល់​ដល់​​ក្រុម​ការ​ងារ​នៃ​អាជ្ញា​ធរ​អប្សរា ដែល​ទទួល​បន្ទុក​ខាង​ផ្នែក​ប្រាសាទ​ និង​រមណីយ​ដ្ឋាន​​ភ្នំ​គូលែន​ ខាង​ផ្នែក​ថែទាំជា​ទៀង​ទាត់ អភិរក្ស និង​ការ​​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​ដល់​សាធារណជន​​។

ជាឧទាហរណ៍ យើង​ក៏​បាន​បញ្ចប់​ការ​ចុះ​បញ្ជីសារពើភណ្ឌផ្នែក​ក្បាច់​លំអ និង​ស្ថាបត្យ​កម្ម​នៃបុរាណ​ដ្ឋាន​ ជាមួយ​នឹង​វត្ថុ​សិល្បៈ​ចំនួន 460 (រូបភាព ​២៦) បាន​​គូស​ផែនទី​ហានិភ័យ​សម្រាប់​ប្រាសាទ​នានា ដែល​មាន​ហានិភ័យ​អាច​នឹង​ដួល​រលំ ហើយ​ក៏​បានបង្កើតជា​ប៉ាណូផ្ដល់​ព័ត៌មានសម្រាប់​ក្បាល​ស្ពាន និង​ស្ទឹងលិង្គមួយ​ពាន់​ (រូបភាព ​២៧)។ បាតស្ទឹង​ដែលមានរូប​​ឆ្លាក់ទាំងនោះ​ត្រូវ​បាន​កំណត់​នៅ​លើ​ផែនទី​មិនបាន​ល្អ ឬ​មិនបានគូ​តែ​ម្ដង​​។ ​ការ​ងារ​នេះ​អាច​ឲ្យគេ​ស្គាល់​​អំពី​វិសាល​ភាព​ពិត​ប្រាកដ​ ប៉ុន្តែ​​ក៏អាច​យល់​ច្បាស់ពី​ការ​ប្រៀប​ធៀប​រវាង​បណ្ដុំ​​រមណីយដ្ឋាន​ដ៏​អស្ចារ្យ​ទាំងមូល សម្រាប់​ប្រទេស​កម្ពុជា​កាល​ពីពេល​បុរាណ​។ ប៉ាណូ​ទាំង​នោះ​បាន​ដាក់​បង្ហាញ​ជូន​សាធារណជន​ចម្លាក់នៅបាត​ស្ទឹងដែល​ពិបាក​នឹង​មើលឃើញ ។

 


រូបភាព ​២៨. នៅក្នុង​ក្រប​ខ័ណ្ឌ​ជាក់​​លាក់​មួយ​នៃឧទ្យាន​ជាតិ​​ភ្នំគូលែន​​ គេ​ត្រូវ​តែបង្កើតឲ្យ​​មានគោល​វិធី​ទូទៅ​មួយ​ចំពោះ​រមណីយ​ដ្ឋាននៅ​ក្នុងបរិស្ថាន​ធម្មជាតិ ​។

បុរាណ​ដ្ឋាននានា​មិន​ត្រូវកម្រិត​តែ​​ត្រឹម​ប្រាសាទ​បុរាណដែលសាង​សង់ ដោយ​​គ្រឿងសំណង់ធុន​បាន​​យូរអង្វែង​​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ​​។ រចនាសម្ព័ន្ធ​ពី​បុរាណ​ផ្សេង​ៗទៀត​ក៏​ត្រូវ​បាន​គាស់​កាយ​ផង​ដែរ (បាតអាងទឹក ត្រពាំង​ ព្រែក កន្លែងវាយ​ថ្ម) ឬក៏កន្លែង​ដែល​​ស្ថិតនៅទី​ខ្ពស់​ (​ទួល ទំនប់ ខឿន​) ហើយ​រចនាសម្ព័ន្ធទាំងនោះ​ក៏​វា​ស្ថិតនៅក្រោម​អំណាច​​នៃ​ភាព​រិច​រិល ឬក៏​​ការ​លើក​ដី​លុប​​។ បាតុ​ភូត​​ទាំងនេះ​បាន​កើត​កាន់តែ​ខ្លាំង​ឡើង​ៗ​រួមជាមួយ​នឹង​ការ​កាប់​​ព្រៃ​ឈើនៅ​លើ​ភ្នំ។

រូបភាព ​២៩. ភ្នំគូលែន​​មាន​ប្រជាជន​រស់នៅ​ភាគ​ច្រើន​​ ដែល​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម​តាម​រយៈ​ការ​ដាំ​ដំណាំ​​ព្រៃដុត​​។ ការ​ដាំ​ដំណាំ​នេះ​ត្រូវ​បានធ្វើ​​ឡើង​ជា​បន្ត​បន្ទាប់​តាំង​ពី​រាប់​សិប​ឆ្នាំ​មក​ហើយ​ ជាមួយនឹង​ការ​ដាំ​ដំណាំ​តែមួយ​មុខ​គត់​​ គឺ​​ដើម​ស្វាយ​ចន្ទី ដែល​កាត់​បន្ថយ​យ៉ាង​ខ្លាំង​នូវ​គំរប​ព្រៃឈើ​នៅ​ក្នុង​ឧទ្យាន​ជាតិនេះ​។ ការ​ដាំ​ដំណាំ​ត្រូវបាន​ធ្វើ​​ឡើង នៅលើ​​បុរាណ​ដ្ឋាន ដែលមាន​កន្លែង​ខ្លះ​មាន​ដំណាំ​ចម្ការ​នៅ​ទី​កន្លែង​​ជាប់​នឹង​ប្រាសាទ​បុរាណ​តែម្ដង​​។

រូបភាព ​៣០. ​ដោយ​មាន​​កិច្ច​ព្រម​ព្រៀង​ជាមួយ​នឹង​អាជ្ញា​ធរជាតិ​អប្សរាទទួល​បន្ទុក​ទៅលើ​ប្រាសាទ​បុរាណ​ និង​ជាមួយ​ក្រសួង​បរិស្ថានទទួល​បន្ទុក​ឧទ្យានជាតិ​ យើងបាន​​ចាប់​ផ្ដើម​កំណត់​តំបន់​ការ​ពារ​បុរាណ​វិទ្យា​។​ ជា​ជាង​​នឹង​ពិនិត្យ​តាមដានការ​កំហិត ដែល​មិនត្រូវ​គ្នានឹង​​ការពិត​ជាក់​ស្ដែង​នៅ​តាម​មូលដ្ឋាន​ យើង​បាន​សម្រេច​ពិនិត្យ​តាម​ដាន​ព្រំ​ដែន​ធម្មជាតិ​ (​ជញ្ជាំង​ភ្នំ ផ្លូវ​ទឹក​) ឬ​ក៏​ផ្នែក​​នរ​វិទ្យា (​ផ្លូវ​ដើរ ចម្ការ​) ដែល​ងាយ​នឹង​យល់​ហើយ​និង​បែង​ចែក​ច្បាស់សម្រាប់​​ប្រជាជន​តាម​​មូល​ដ្ឋាន​។ ចម្ការ​ដែល​ធ្លាប់មានមុន​ការ​កំណត់​​តំបន់ ត្រូវបាន​ដាក់បញ្ចូល ប៉ុន្តែ​ជាមួយ​នឹង​ការ​ទុក​ឲ្យ​វា​ដុះ​ឡើង​វិញ ​នៅពេល​ដែល​​ដើម​ស្វាយ​ចន្ទី​លែង​ផ្ដល់​ផល (២០ ដល់​២៥ឆ្នាំ)។ គឺ​ជាការ​អនុវត្ត​សម្រាប់​​រយៈពេល​យូរ​។

រូបភាព ​៣១. បច្ចេកវិទ្យា​លីដា​បាន​ផ្ដល់​​ទិន្នន័យ​​បន្ថែមជា​ច្រើន​ពាក់​ព័ន្ធ​ទៅ​នឹង​​រចនា​សម្ព័ន្ធ​បុរាណ​វិទ្យា​ ដែល​ពិបាក​នឹងចាប់បាន​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នៃ​ព្រៃ​​ឈើនៅ​ក្នុង​ភ្នំ​គូលែន​​។ រមណីយដ្ឋាន​ទាំងនោះ (ទំនប់ ទួល ដី ដី​បុរាណ…)​ ក៏​ត្រូវ​បាន​ដាក់​បញ្ចូល​តាម​ដែល​អាច​ធ្វើ​ទៅបាន​ក្នុង​តំបន់​ការពារបុរាណ​វិទ្យា។ គេ​មិនអាច​ដាក់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​បណ្ដុំ​នៃ​ក្រុង​បុរាណ​នៃ​ភ្នំ​គូលែន​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​តែ​​មួយ​បានទេ ពីព្រោះ​ឥទ្ធិ​ពល​របស់​វាមាន​​លក្ខណៈ​ទូលំទូលាយ​ ហើយ​ពាក់​ព័ន្ធទៅនឹង​ការ​ដាំ​ដុះ​​ដ៏ទូលំ​ទូលាយ​នៅពេល​បច្ចុប្បន្ន​​ ហើយជួន​កាលទៅនឹង​ភូមិ​សម័យ​ថ្មី​ផង​ដែរ​។ ក៏ប៉ុន្តែ​​នៅតាម​ព្រំ​​នៃ​ប្រាសាទ​​សំខាន់ៗ យើង​បាន​ដាក់​បញ្ចូល​តំបន់​ការ​ពារ​ទាំងនេះនូវ​រចនា​សម្ព័ន្ធ​បុរាណ​វិទ្យាដ៏ជា​អតិបរមា​ ដែល​មិនសូវ​មាន​លក្ខណៈ​និមិត្តរូប ប៉ុន្តែ​ក៏មាន​លក្ខណៈ​សំខាន់​ផង​ដែរ​។ រហូត​ដល់​​សព្វ​​ថ្ងៃនេះ ដី​ចំនួន​ប្រហែល 800 ហិចតា​ត្រូវបាន​ការពារ ព្រម​ទាំង​តំបន់​​ផ្សេង​ទៀត​ក៏​​ត្រូវ​បានគ្រោង​ទុក​ផង​ដែរ​​។

 


រូប​ភាព​ទី​៣២. សមាសភាព​ដែលទាក់ទង​ទៅនឹង​​បរិស្ថាន និង​ការ​អភរិក្ស​នេះ គឺពិតជា​ជាប់​ពាក់ព័ន្ធទៅ​នឹង​សកម្មភាពមនុស្ស​ ហើយ​ដូច្នេះគឺ​ពាក់ព័ន្ធទៅ​នឹង​​វត្ត​មាន​​របស់​ប្រជាជន​នៅលើ​ខ្ពង់​រាប​ភ្នំ​គូលែន​​។ ព្រោះ​ថា ភ្នំ​នេះ​មាន​ភូមិ​​ចំនួន​១០​ ដែល​មានប្រជាជន​ប្រហែល​ 4600 នាក់ ដែល​អ្នក​ខ្លះមក​តាំង​ទី​លំនៅថ្មី​ៗ​និង​មិន​ស្រប​ច្បាប់។

រូប​ភាព​ទី៣៣. ក្រៅពី​ភូមិ​ព្រះអង្គ​ធំ​ចេញ ដែល​ប្រជាជន​សុទ្ធ​តែ​ងាក​រក​សេវាកម្ម​សម្រាប់​ទេស​ចរណ៍​ ប្រជាជន​​នៅ​ក្នុង​ភូមិ​៩​ទៀត​ប្រកប​របរ​ដាំ​ដំណាំ​ស្រូវ​និង​គ្រាប់​ស្វាយ​ចន្ទីនៅលើដីដុត​។ ប្រាក់​ចំណូល​ដែល​បានមកពីគ្រាប់​ស្វាយ​ចន្ទីមាន​ចំនួន​ច្រើន ក៏ប៉ុន្ដែអាច​ធ្វើ​តែមួយ​ដងគត់នៅ​ក្នុងមួយ​ឆ្នាំ​។ ដើម្បី​​ជំរុញ​ឲ្យ​ប្រជាជនបោះ​បង់​ចោល​នូវ​ការ​អនុវត្ត​បែប​នេះ​ យើង​បាន​ស្នើនៅ​ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​នៃ​សកម្មភាព​​អភិវឌ្ឍរបស់​យើងនូវ​របៀប​ផ្ដល់​​ចំណូល​ឆ្លាស់កម្រិត​គ្រួសារ​ ដោយ​ផ្អែក​ទៅលើការ​ដាំ​បន្លែ ឬ​បណ្ដុះ​ផ្សិត ការ​ចិញ្ចឹម​ត្រី ឬ​ចិញ្ចឹម​មាន់ទា។ ADF បានផ្ដល់នូវ​ជំនាញ​ផ្នែកបច្ចេកទេស​និង​សម្ភារៈ​​ចំបាច់​សម្រាប់​បង្កើត​នូវ​សកម្មភាព​ទាំងនោះ​។

 


រូប​ភាព​ទី៣៤. ភ្នំគូលែន​ក៏មានភាព​ខុសគ្នា​ផងដែរ​តាម​រយៈ​ភាព​ផ្ទុយ​គ្នា​ដ៏ខ្លាំង​រវាង​​លំហូ​នៃ​ភ្ញៀវទេសចរនៅភូមិព្រះ​អង្គ​ធំនិងរមណីយដ្ឋាន​បុរាណ​វិទ្យា​ដទៃទៀត។ ភូមិ​ព្រះ​អង្គ​ធំក៏ជា​កន្លែងមួយ​ក្នុង​ការ​បង្កើតឡើង​វិញ ដែលមាន​គេ​​ទៅទស្សនា​ច្រើន​​ ដែលនៅទីនោះ​មាន​លិង្គ​ព្រះ​ឥសូរ១០០០ ប៉ុន្តែជាពិសេសគឺមាន​ទឹកជ្រោះ​និង​ប្រាសាទ​ដែល​នៅ​ក្បែរនោះ​ ហើយក៏​​មានដំណើរបូជនីយកិច្ច​ដ៏សំខាន់​ទៅកាន់រូប​ព្រះពុទ្ធ​ផ្ទំនៅ​ក្នុង​វត្ត​។

រូប​ភាព​ទី៣៥. យើងបាន​ធ្វើ​ផែនទី​លើ​តំបន់​នោះ​ ហើយបាន​ស្នើ​សុំ​ដល់អាជ្ញា​ធរ​​នូវ​គម្រោង​រៀបចំ​តំបន់​។ ក្បាល​ស្ពាន​ដែល​ស្ថិតនៅ​ម្ខាង​ទៀត នឹង​ទទួលបាន​អត្ថប្រយោជន៍​អំពី​ហេដ្ឋា​រចនាសម្ព័ន្ធ​​ដែល​បានរៀបចំ​ឡើង​រួច​ ហើយ​និង​​ការ​គ្រប់គ្រង​ដ៏​ល្អ​​។

រូប​ភាព​ទី៣៦. ផ្ទុយទៅ​វិញ ​មរណីយ​ដ្ឋាន​​ផ្សេង​ទៀត​មិនសូវ​មាន ឬ​មាន​ភ្ញៀវទេស​ចរ​តិច​។ ទាំងនេះ​អាច​ពន្យល់​បាន​តាម​រយៈ​ការ​ទាក់ទាញ​ខ្លាំង​នៃ​រមណីយ​ដ្ឋាន​ដែល​បានលើក​ឡើង​នៅ​ខាង​លើ ការ​លំបាក​ក្នុង​ការ​ចូល​ទៅកាន់រមណីយដ្ឋាន​ដទៃទៀត ​និង​កង្វះ​ហេដ្ឋា​រចនាសម្ព័ន្ធ​។ ដើម្បី​ឲ្យមាន​ភាព​ប្រហាក់​ប្រហែលគ្នា​ និង​ដោយ​សហការ​ជា​មួយ​នឹង​​វិស័យឯកជន​ខាង​ផ្នែក​ទេស​ចរណ៍ យើងក៏​​បាន​បង្កភាព​ងាយស្រួល​ដល់​ការ​រៀបចំ​ឲ្យមានការ​ស្នាក់​នៅតាមផ្ទះ​​ប្រជា​ជន ​ដែលនៅក្បែរនឹង​រមណីយដ្ឋាន​ទាំង​នេះ​ដែលនាំមានការ​ផ្ដល់​ជា​ចំណូលជា​ច្រើន​​ដល់​គ្រួសារ ដែលមាន​ដើម​កំណើតមក​ពីភ្នំ គូលែន​​។

រូប​ភាព​ទី​៣៧. ដោយ​ធ្វើយ៉ាងណាឲ្យទទួលបាននូវ​ផល​វិ​ជ្ជមាននៅ​ក្នុង​អនាគត យើង​យល់​ថាជា​ការ​សំខាន់ក្នុង​ការ​ចូល​រួម ដាំ​កូនឈើ​ឡើងវិញនិងធ្វើ​ការ​ពន្យល់​បញ្ជ្រៀបដល់​ប្រជាជនដែលជាយុវជន​។ មាន​កន្លែង​បណ្ដុះ​ជា​ច្រើន​ត្រូវ​បាន​សង់ឡើង​នៅក្នុង​សាលា​បឋម​សិក្សា។

រូប​ភាព​ទី៣៨. ដូច្នេះវាជា​ការចាំបាច់​ក្នុង​ការ​មាន​គោល​វិធី​ទូទៅមួយ​សម្រាប់​រមណីយ​ដ្ឋាន​​ដែលមានសារៈ​សំខាន់​និងមានភាពសាំញ៉ាំបែបនេះ​។ វិធីសាស្រ្ដ​នោះ​ត្រូវ​តែយល់​​អំពី​លក្ខណៈសម្បត្តិនៃ​បុរាណដ្ឋាន ប៉ុន្ដែក៏​​ត្រូវយល់​ផង​ដែរ​អំពី​បរិស្ថាន​​ធម្មជាតិ​ក្បែរៗ និងសម្ពាធ​ដែល​ប្រជាជន​អាច​ដាក់ចំពោះ​យើង ឬ​ចំពោះ​ទេសចរ​។ វា​ជា​សំខាន់​ផង​ដែរ​ក្នុង​ការ​តាំងនៅ​ជា​អចិន្ត្រៃយ៍នៅក្នុង​​រមណីយដ្ឋាន​ដើម្បី​យល់អំពី​របៀប​រស់នៅពី​បញ្ហា​កំហិតនិង​ការលំបាក​របស់​ប្រជាជនដែលរស់​នៅ​ក្បែរ​រមណីយដ្ឋាន​។ ទីបញ្ចប់​កិច្ច​សហ​ការ​ដ៏ជិតស្និទ្ធិមួយ​ជាមួយ​នឹងអាជ្ញា​ធរជាតិ និង​​អាជ្ញា​ធរមូលដ្ឋានគឺពិតជា​ចាំបាច់ ដើម្បី​ផ្ដើម​នូវ​ការ​អភិរក្ស​មួយ​ និង​ការគ្រប់គ្រង​នូវ​បេតិកភណ្ឌមួយ​ដ៏​ល្អ​។

Image 1. Le Phnom Kulen est l’une des montagnes les plus sacrées du Cambodge pour plusieurs raisons. Le massif se distingue par ses références mythiques et ses caractéristiques historiques, archéologiques, géographiques ou encore hydrologiques. Toutefois, un double paradoxe se dégage d’emblée lorsque se penche sur la question : le manque de connaissance générale du massif malgré sa place dans l’histoire Khmère, et, malgré son importance, les nombreuses menaces qui pèsent sur le massif. Le programme de recherche, de conservation et de développement au Phnom Kulen entrepris par ADF, a donc comme objectif d’identifier ses caractéristiques et de tenter d’y répondre en apportant des solutions sur mesure.

Statuts administratifs

Image 2. Le Parc National du Phnom Kulen est situé au nord-ouest du Cambodge, au nord-est de la ville de Siem Reap et du site archéologique d’Angkor. Un décret royal de 1993 désigne le massif en tant que Parc National, plaçant 37,373 ha sous la juridiction du Ministère de l’Environnement. L’Autorité APSARA, en tant qu’institution gouvernementale en charge de la protection et de la gestion du site d’Angkor et de la province de Siem Reap, est en charge des sites archéologiques du Phnom Kulen. Le zoning de 1993 (ZEMP) qui définit les différentes aires protégées du parc d’Angkor inclut en zone 3 les rivières provenant du massif. Le parc National s’étend par ailleurs dans 4 districts de la province de Siem Reap. Le Phnom Kulen est aussi inscrit depuis 1992 par le gouvernement Royal du Cambodge sur sa liste indicative des sites au Patrimoine Mondial.

Topographie

Image 3. Le Phnom Kulen est le nom générique du massif, principale montagne dans la région de Siem Reap-Angkor. La chaine gréseuse date de l’époque géologique du Jurassique, soit approximativement 100 à 160 millions d’années avant notre ère. Elle s’élève entre 100 et 496 mètres, avec une moyenne entre 350 et 400 mètres. Le plateau du Phnom Kulen mesure 26 km par 15 km et est orienté nord-ouest/sud-est. Il est séparé de la chaine montagneuse qui se poursuit au nord-ouest par une passe naturelle et se poursuit dans cette direction sur une quinzaine de km supplémentaires. Cette partie occidentale ne comporte pas de nom générique mais est désignée par chacun de ses points les plus élevés, le plus connus étant Phnom Kbal Spean, du nom du site archéologique voisin.

            Image 4. Le plateau du Kulen se détache clairement de la plaine environnante avec ses falaises périphériques. Il présente de nombreux points hauts et vallées offrant donc une topographie variée.

            Cette topographie unique offre au Phnom Kulen un cadre unique en terme de paysages, de couvert forestier, d’hydrologie et bien sur d’archéologie. Les installations anciennes comme récentes sur le plateau du Kulen peuvent s’expliquer par la présence de nombreux cours d’eau permanents. A l’inverse, la partie occidentale de la chaine montagneuse, à l’exception de la rivière de Kbal Spean, ne comporte que très peu de rivières permanentes, ni donc de sites archéologiques ou de villages.

Réseau hydrologique

            Image 5. La chaine du Kulen est à l’origine de tout le réseau hydrologique de la région d’Angkor. Le bassin versant de la région d’Angkor est alimenté par trois principaux cours d’eau : à l’ouest, le stung Puok, au centre la rivière de Siem Reap et à l’Est le stung Roluos. Le stung Siem Reap prends sa source sur le plateau du Phnom Kulen avec quatre principaux tributaires et de très nombreux ruisseaux. Elle se déverse en plaine et rejoint la rivière Kbal Spean avant de traverser le site d’Angkor, ou elle irrigue réservoirs et douves des temples, avant de poursuivre son cours vers le grand lac Tonle Sap.

            Ces trois cours d’eau, dont certaines sections on été créées et canalisées durant la période angkorienne, sont considérés avec le Tonle Sap et le Phnom Kulen comme les éléments majeurs et les limites naturelles du bassin versant de la région de Siem Reap-Angkor.

            Le Phnom Kulen attire les pluies durant une plus longue période et son couvert forestier constitue un écosystème unique avec un microclimat particulier. Le massif gréseux recharge les nappes phréatiques et fournit les eaux de surface des cours d’eau locaux, jouant donc un rôle majeur pour l’ensemble de la région.

Population, utilisation des sols et couvert forestier

            Image 6. Le plateau du Kulen est aujourd’hui peuplé d’environ 4600 habitants, dont les différentes activités agricoles ou touristiques ont des impacts directs sur son écosystème et la préservation des sites archéologiques.

            Les villageois du plateau pratique la culture sur brulis, cumulée depuis peu à la plantation d’anacardiers. C’est la raison principale de la déforestation du Phnom Kulen depuis 15 ans et la principale menace qui pèse sur le Parc National. Cette pratique agricole est largement rependu et se superpose aux vestiges archéologiques de la ville du IXeme siècle, ainsi que des vestiges plus tardifs.

            Image 7. A Preah Ang Thom, la population récemment installée vit essentiellement en offrant des services aux nombreux touristes (restaurants, échoppes, transports…) et le couvert forestier au alentours du village est donc moins affecté par la culture sur brulis.

Le couvert végétal des parties non habitées du massif (au nord-ouest) est en général mieux préservé. En revanche, elles sont toujours sujettes à l’abattage illégal des grands arbres.

 

Nécessité d’une approche globale : des sites archéologiques dans un environnement naturel unique, entourés de populations démunies.

            Image 8. Lors de l’élaboration du projet, il est apparu qu’il était indispensable de relier les populations locales à leur patrimoine, d’impliquer directement les autorités locales et d’inscrire ce patrimoine dans son environnement immédiat, avec les contraintes auquel il est soumis.

Au niveau institutionnel et dans un objectif de pérennité, le projet a été conçu en étroite collaboration avec l’APSARA, en matière de recherche archéologique et pour la conservation des sites du Phnom Kulen. Cela a permis l’extension de son domaine d’action dans cette zone jusqu'à présent délaissée par les équipes internationales et les autorités nationales, concentrant leurs actions sur le site d’Angkor.

Il faut toutefois mentionner les fouilles ponctuelles en 2006-2007 à Thnal Mrech, site de production de céramiques, entreprises par les universités de Singapour et de Sofia (Japon), avec l’APSARA. Néanmoins, ces études étaient centrées sur un seul site alors que notre approche était plus globale, sur l’ensemble du massif. L’idée était donc d’établir une tête de pont de l’APSARA au Phnom Kulen, avec comme objectif de développer les compétences des gestionnaires locaux, des archéologues en charge, des ouvriers et gardiens des sites. Nous nous sommes aussi associés au Ministère de l’Environnement en charge du Parc National.

            Image 9. Par ailleurs, les populations de villages isolés du massif avaient une bonne connaissance des sites archéologique qu’il était nécessaire de prendre en compte. Elles étaient logiquement dépositaires de leur conservation. Quelques personnes, parfois anciens employés de la Conservation d’Angkor au Phnom Kulen dans les années 1960-70 et des guides « coureurs des bois », se sont avérés les meilleurs connaisseurs des sites, de leur environnement immédiat et de leur histoire récente. Ainsi, les détails des pillages des années 1980 et 1990 comme du minage de certains sites archéologiques du Phnom Kulen étaient parfois connus d’eux. Cela permettait une connaissance plus approfondie des sites et une approche plus sure.

            En matière de recherche archéologique et de conservation, l’une des premières taches à entreprendre était la mise au jour de la carte archéologique du Phnom Kulen. On ne peut entreprendre la conservation d’un site, sans en connaître les recherches préalablement effectuées comme son étendue, ses limites géographiques. Ceci est valable pour l’ensemble du massif comme à l’échelle d’un site en particulier, comme par exemple pour la rivière sculptée des 1000 linga.

Image 10. La première étape consistait donc à connaître les travaux précédemment effectués en matière de recherche sur le phnom. Inventaires, articles, cartes et autres données produites depuis la fin du XIXeme siècle jusqu’aux derniers travaux de conservation des années 1960 et 1970 ont donc été dépouillés, enregistrés et analysés.

Image 11. La place du massif dans l’histoire Khmère est notée des le début du XXème siècle, grâce à plusieurs inscriptions identifiant cette montagne avec Mahendraparvata, ou Jayavarman II résida et régna sur l’empire Khmer pendant un temps, au début du IXème siècle. Son identification définitive en tant que capitale ne se fera qu’à partir des années 1930, grâce à une mission archéologique en 1936, qui identifie des temples à l’architecture relativement homogène.

Image 12. Voici quelques exemples de ces monuments qui datent donc du début du IXème siècle pour la plupart. Ce sont très souvent de simples tours en briques, complétées d’éléments décoratifs en grés, bâties sur une plateforme et comportant quelques bâtiments annexes. Ils présentent des états d’achèvement et de conservation variés.

Image 13. Une autre particularité du Phnom Kulen est d’avoir accueilli des sites liés à une occupation d’un autre type et plus tardive : les abris-sous-roche ou sites rupestres occupés par les ermites qui deviendront pour certains des centres de méditations, entre le Xème et le XVIème siècle.

Mais l’attention des chercheurs au XXème siècle a surtout et été portée sur Angkor et le Phnom Kulen, à l’accès difficile, a par ailleurs servit de refuge aux Khmers Rouge, tôt dans les années 1970 et jusqu'à la fin des années 1990. C’est donc un site négligé qui s’est offert à nous lors de nos premières prospections, dès l’année 2000.

Image 14. Un important travail de prospections archéologiques, initié depuis 2003, a été entrepris parallèlement, permettant de compléter progressivement la carte archéologique du Phnom Kulen. La vérification systématique des données, s’est rapidement montrée insuffisante. Les données accumulées sur les sites inédits, notamment rupestres, et les compléments d’information notés pour les sites déjà répertoriés se sont multipliés au cours des prospections. Au fur et à mesure, des groupes distincts de sites (temples, sites rupestres, sites hydrologiques ou autres sites) se discernaient et une classification par type se définissait progressivement, permettant de mieux saisir les différentes occupations du massif.

Image 15. A l’inverse d’Angkor, les photographies aériennes et images satellites n’ont pu constituer une source d’identification de structures archéologiques en raison du couvert végétal dense. En revanche, elles ont servi de support pour une vérification systématique de tous les vestiges repérés lors des prospections. Le contexte topographique et forestier du Phnom Kulen représentait par ailleurs une difficulté particulière, avec des contraintes de déplacements, de visibilité et d’identifications des structures archéologiques. A cela s’ajoutait le danger des zones minées.

Cette double démarche d’inventaire et de classification nous a permis, dans un second temps, d’être à même de sélectionner les sites les plus représentatifs de leur type. Nous avons donc entrepris de fouiller certains d’entre eux, pour les caractériser, en connaître les éléments constitutifs (limites, fondations, bâtiments annexes, matériel archéologique associé) et les grandes périodes (construction, occupation et abandon).

Image 16. L’un d’entre eux correspond, par son modèle architectural, à un marqueur d’une capitale angkorienne : le temple-montagne de Rong Chen. Sa morphologie, reprenant celle du mont Meru, symbolise le centre de l’univers de la mythologie Hindoue. Image 17. Pyramide a degrés de 5 niveaux, ce monument a été bâti sur le point le plus élevé de cette partie du massif et constitue le prototype de cette formule architecturale qui va évoluer pendant la période angkorienne avec les exemples majeurs et sophistiqués de Pre Rup, Angkor Vat ou encore du Bayon.

Image 18. L’une des principales structures caractérisant aussi la capitale khmère est celle du palais royal. C’est très récemment que nous avons pu identifier Banteay au palais royal et centre du pouvoir séculier de Mahendraparvata, grâce à sa forme rectangulaire, sa taille, son orientation et ses vestiges architecturaux. Image 19. 3 campagnes de fouilles ont aussi permis des datations radiocarbones et fournies de très nombreux fragments de tuiles et de céramiques en terre cuites. Ces données permettent de dater ses phases de construction, occupation et abandon, correspondant approximativement au règne de Jayavarman II (770–835 AD).

Nous avons pu alors repérer les corrélations spatiales entre ce centre du pouvoir séculier et le centre religieux de Mahendraparvata, le Prasat Rong Chen. Mais la carte archéologique du massif, mise à jour en 2011 montrait encore plusieurs sites sans réelle organisation ni cohésion.

Image 20. Récemment, la technologie LiDAR a été utilisée à Angkor comme pour d’autres capitales et temples importants, lors de 2 campagnes en 2012 et 2015, dans le cadre de deux projets de coopération archéologiques consécutifs et complémentaires. Cette technologie permet d’acquérir un relevé très précis du relief au sol, et ce, même avec un couvert végétal dense. Nous avons participer à ces projets en finançant la première phase au Phnom Kulen et en vérifiant in situ les structures archéologiques découvertes.

Image 21. Un très important réseau urbain a été ainsi mis au jour et nous avons entrepris leur classification par type : digues, parcelles, bassins, plateformes, tertres…

Image 22. Nous réalisons depuis 2013 des diagnostics archéologiques des structures les plus représentatives, dans le but de déterminer leur mode et leur date de construction, et de comprendre les phases postérieures à leur utilisation.

L’apport principal de la technologie LiDAR au Phnom Kulen est la découverte de cette trame urbaine de la ville ancienne et non pas la découverte d’une ville ancienne, comme cela souvent été dit.

Image 23. Un préalable nécessaire aux fouilles a été le déminage systématique de tous les sites sélectionnés pour les diagnostics archéologiques. Par extension et afin de permettre aux équipes de l’APSARA d’assurer leur maintenance et leur conservation, nous avons également financer, superviser et coordonner le déminage des sites archéologiques principaux sur le massif. Cela représente une quarantaine de site et autant d’hectares sécurisés entre 2018 et 2016. Les informations des populations locales se sont avérées importantes et une nécessaire souplesse de la part des équipes de déminage était indispensable, de façon à déterminer les limites à sécuriser.

Image 24. Les diagnostics archéologiques, et notamment ceux des monuments, ont souvent livré des éléments décoratifs (linteaux, colonnettes) ou rituels (piédestal, sculptures) dont l’état de conservation nécessitait une intervention pour leur préservation et leur mise en valeur. Nous avons donc mis en place un partenariat avec l’équipe de Conservation de la Pierre de l’APSARA. Le financement des matériaux et des frais annexes a permis la restauration de très nombreux éléments fragmentés. Le suivi est établi sur le long terme, avec visites et vérifications annuelles des anciennes restaurations. Avec les missions successives de cette équipe, il était aussi important d’employer régulièrement les mêmes ouvriers locaux, se spécialisant ainsi progressivement, tout en étant sensibilisé au patrimoine et à sa restauration.

            Image 25. Au fil des années, nous continuons de conseiller l’équipe de l’APSARA en charge des monuments et sites du Phnom Kulen, en matière d’entretien régulier, de conservation, et de diffusion au public.

Nous avons par exemple achevé l’inventaire des éléments décoratifs et architecturaux des sites avec 460 entrées, (Image 26) entrepris une carte des risques pour les monuments présentant des risques d’effondrement, et conçu des panneaux d’information pour Kbal Spean et les 1000 linga (Image 27). Ces lits de rivières sculptés étaient mal ou non cartographiés. Ce travail a permit de connaître leur étendue exacte mais aussi une comparaison entre ces ensembles exceptionnels pour le Cambodge ancien. Ces panneaux présenteront au public les sculptures difficilement visibles dans le lit des rivières.

 


Image 28. Dans le contexte particulier du Parc National du Phnom Kulen, une approche globale des sites dans leur environnement naturel s’imposait.

Les sites archéologiques ne se réduisent pas seulement aux monuments construits en matériaux durables. De nombreuses structures anciennes ont été creusées (bassins, trapeang, canaux, carrières) ou surélevées (tertres, digues, barrages, plateformes) et elles sont sujettes à l’érosion ou au remblaiement. Ces phénomènes sont accentués avec la déforestation du massif.

Image 29. Le Phnom Kulen est en effet habité en grande partie par des populations dont la pratique agricole est la culture sur brulis. Celle-ci a été cumulée depuis une quinzaine d’années avec la monoculture systématique de l’anacardier (noix de cajou), réduisant de manière très significative le couvert forestier du Parc National. Les cultures se sont superposées aux sites archéologiques, avec par endroits des champs cultivés dans le périmètre immédiat de temples.

Image 30. En accord ave l’Autorité Nationale APSARA, en charge des monuments, et le Ministère de l’Environnement, en charge du Parc National, nous avons donc entrepris de délimiter des zones de protections archéologiques. Plutôt que de suivre des limites arbitraires ne correspondant à aucune réalité sur le terrain, nous avons pris le parti de suivre des limites naturelles (falaises, cours d’eau) ou anthropiques (chemins, champs), plus facilement compréhensibles et discernables pour les populations locales. Les champs préexistants à ces zones ont été intégrés, mais avec la perspective de les laisser à la repousse, une fois les anacardiers ne produisant plus (20-25 ans). Il s’agit de s’inscrire dans le long terme.

Image 31. La technologie LiDAR, a fourni de nombreuses données complémentaires quant a ses structures archéologiques difficilement perceptibles dans le contexte forestier du Phnom Kulen. Ces sites (digues, tertres, parcelles anciennes…) ont donc été intégrées, dans la mesure du possible, aux zones archéologiques protégées. Il n’était pas possible d’intégrer l’ensemble de la ville ancienne du Kulen dans une seule zone, car son emprise très vaste correspond aujourd’hui largement à l’ensemble de ces cultures et parfois aux villages modernes. En revanche, aux abords des monuments principaux nous avons pu intégrer à ces zones protégées un maximum de ces structures archéologiques moins emblématiques mais tout aussi importantes. A ce jour, presque 800 hectares sont ainsi protégés et d’autres zones sont prévues.

 


Image 32. Ce composant liant environnement et conservation est évidemment liés aux activités humaines et donc à la présence de population sur le plateau du Phnom Kulen. Il comporte en effet 10 villages, environ 4600 habitants, dont certains sont des installations récentes et illégales.

Image 33. A l’exception de Preah Ang Thom, dont la population est exclusivement tournée vers les services aux touristes, la population des neuf autres villages pratique la culture sur brulis du riz et de la noix de cajou. Les revenus de la noix de cajou sont conséquent mais seulement disponible une fois dans l’année. Pour inciter les populations à abandonner ce mode de pratique, nous proposons dans le cadre de nos activités de développement des modes de revenus alternatifs, à l’échelle familiale, basés sur la culture de légumes ou champignons, l’élevage de poissons ou de volailles. ADF apporte l’expertise technique et les matériaux nécessaires à la mise en place de ces activités.

 


Image 34. Le Phnom Kulen se distingue aussi par le grand contraste qui existe entre l’afflux de visiteurs à Preah Ang Thom et les autres sites archéologiques. Preah Ang Thom est aussi bien un lieu de recréation très fréquenté avec notamment les 1000 linga mais surtout la cascade et son temple voisin, que de pèlerinage très important au grand Bouddha couché de la pagode.

Image 35. Nous avons cartographié la zone et proposer aux autorités un projet d’aménagement. Kbal Spean, situé sur l’autre versant, et bénéficie d’infrastructures organisées et d’une bonne gestion.

Image 36. En revanche, tous les autres sites ne sont pas ou peu visités. Cela s’explique par la forte attraction des sites précités, la difficulté d’accès aux autres sites et le manque d’infrastructures. Pour contrebalancer cela, et en collaborant avec le secteur privé du tourisme, nous avons facilité l’organisation de séjour chez l’habitant au plus proche des ces sites, ce qui offre des revenus conséquents à plusieurs familles originaires du massif.

Image 37. De façon à avoir un impact dans le futur, il nous a aussi semblé important de participer à la reforestation et de sensibiliser les jeunes populations. Plusieurs pépinières ont donc été construites dans les écoles primaires.

Image 38. Il est donc essentiel d’avoir une approche globale pour un site d’une telle échelle et complexité. Elle doit comprendre les caractéristiques des sites archéologiques mais aussi leur environnement naturel immédiat et les pressions que peuvent exercer les populations ou le tourisme. Il est aussi très important de s’implanter de manière permanente sur le site pour comprendre le mode de vie, les contraintes et les difficultés des populations au plus proche des sites. Enfin, une étroite collaboration avec les autorités nationales et locales est essentielle pour entreprendre un bonne conservation et gestion patrimoniale.

Jean-Baptiste Chevance

Jean-Baptiste Chevance, diplômé de l’École du Louvre en 1997, a obtenu un DEA en 2005, suivi d’une thèse portant sur la carte archéologique du Phnom Kulen (archéologie Khmère), soutenue en 2011 à l’Université Sorbonne-Paris III. Parallèlement, il a travaillé au Cambodge depuis 1999 pour plusieurs institutions dédiées à la recherche, la conservation et la gestion du site d’Angkor telle que l’École Française d’Extrême-Orient (EFEO), l’Institut de Recherches Archéologiques Préventives (INRAP) et l’Autorité nationale APSARA.

En 2007, il a crée la fondation Archaeology and Development (ADF), organisation non gouvernementale dont l’activité est centrée sur le Phnom Kulen, le plus important massif montagneux de la région d’Angkor. Son objectif est orienté vers la recherche et la conservation archéologique du massif, avec une approche globale du site. L’important volet de développement a pour objectif de s’assurer que la population locale soit directement impliquée dans la conservation du site naturel et culturel, et que leurs moyens d’existence en soient améliorés. Depuis les 10 ans, il dirige avec l’ADF les recherches archéologiques au Phnom Kulen qui ont permis des avancées significatives quant à la connaissance de la région d’Angkor, et plus généralement de l’empire Khmer.

Archéologue et directeur du Phnom Kulen Programme, Archaeology & Development Foundation

Posted in Cambodge Grand paysage, Cambodge, Formation continue à distance, Formation.